sunlost

«توکل» از ماده «وکالت» به معنای انتخاب وکیل و اعتماد بر دیگری است. هر قدر وکیل توانایی و آگاهی بیشتری داشته باشد، شخص موکل احساس آرامش بیشتری می کند و چون علم خدا بی پایان و توانایی اش نامحدود است اگر انسان بر او توکل کند آرامش فوق العاده ای احساس می کند، در برابر مشکلات وحوادث مقاوم می شود و از دشمنان نیرومند و خطرناک نمی هراسد. در سختی ها به بن بست نمی رسد و پیوسته راه خود را به سوی هدف ادامه می دهد.
انسانی که بر خدا توکل دارد هرگز احساس حقارت و ضعف نمی کند بلکه به اتکای لطف خدا و علم و قدرت بی پایان او خود را فاتح و پیروز می بیند و حتی شکست های مقطعی او را ناامید نمی سازد. هرگاه توکل به مفهوم صحیح کلمه در جان انسان پیاده شود به یقین امید آفرین، نیروبخش و باعث تقویت اراده و تحکیم مقاومت و پایمردی است. البته معنای توکل این نیست که انسان دست از تلاش و کوشش بردارد بلکه باید تا آن جا که توان دارد تلاش کند و منزلگاه ها را یکی پس از دیگری بپیماید، اما آنچه که تلاش کرده و نیز آنچه که از توان او بیرون است، به ثمر برسد به خدا واگذارد و از الطاف او مدد بگیرد. پس حقیقت توکل که در شرع مقدس اسلام آمده همان اعتماد قلبی در تمام کارها بر خدا و صرف نظر کردن از غیر او است و این منافاتی با تحصیل اسباب ندارد، مشروط بر این که اسباب را در سرنوشت خود اصل اساسی نشمرد.
در حدیثی پیامبر اکرم(ص) از جبرئیل(ع) می پرسد:توکل بر خداوند بزرگ چیست؟عرض کرد:آگاهی از این که مخلوق نمی تواند سود و زیانی برساند و یا چیزی ببخشد و یا مانع بخشیدن شود و نیز مأیوس شدن از خلق (و امیدواری به خدا).
مراحل توکل:
توکل را می‏توان بطور کلی بر سه قسم تقسیم کرد:
1- توکل زبانی:یعنی آن توکلی که فقط با زبان گفته می‏شود توکلت علی الله (برخداتوکل کردم) این توکل از ارزش معنوی برخودار نیست.
2- توکل اعتقادی:یعنی آن توکلی که ناشی از این اعتقاد است که واقعا همه کاره خداوند تبارک و تعالی است و حقیقتا او تکیه گاه همه چیز و همه کس است با توجه به این اعتقاد توکل بر خدای تعالی می‏شود و سپس بر کاری اقدام می‏گردد این توکل از ارزش معنوی برخودار است کهاکثر مسلمان‏ها می‏توانند با توجه به این مرحله توکل کارهای خود را آغاز کنند.
3- توکل قلبی:یعنی آن توکلی که از حالات بلکه از ملکات فضیله نفس انسانی گشته است و شاید حدیث شریف زیر به این مرحله عالی از توکل اشاره داشته باشد:علی بن سوید می‏گوید از امام موسی بن جعفر(ع) درباره این آیه شریفه و من یتوکل علیالله فهو حسبه هر کس بر خدا توکل کند خدا او را بس است پرسیدم حضرت فرمود: التوکل علی الله درجات منها ان تتوکل علی الله فیامورک کلها فما فعل بک کنت عنه راضیا تعلم انه لا یألوک خیرا و فضلاً و تعلم ان الحکم فی ذالک له فتوکل علی الله بتفویض ذالکالیه وثق به فیها و فی غیرها ؛ توکل بر خدا دارای درجاتی است از جمله اینکه در تمام کارهایت برخدا توکل کنی پس هر چه خدا با تو انجامداد (و اراده حکمت آمیزش بر هر چه تعلق گرفت) راضی باشی علم و یقین داشته باشی که او از هیچ خیز و فضلی دریغ نکند و نیز علم و یقین داشتهباشی که حکم و فرمان در این جهت با اوست پس با واگذاری کار به او بر او توکل کن و به او در کارهای خود و کارهای غیر خود وثوق (اطمینان وآرامش) داشته باش، (ترجمه اصول کافی کلینی، ج 3، ص 106، ر 5).
در این حدیث به دو مقام بلند معنوی که از ارکان ایمان هم هستند اشاره شده است:1- مقام رضا 2- مقام تفویض. امام علی(ع) می‏فرمایند: الایمان علی اربعه ارکان، التوکل علی الله و التفویض الی اللهو التسلیم لامرالله و الرضا بقضاءالله ؛ ایمان چهار رکن دارد 1- توکل برخدا 2- تفویض الی الله 3- تسلیم امرالله 4- رضا به قضایالهی، (میزان الحکمه، ج 1، ص 318، ر 1348). در نتیجه ایمان که خود فقط یک امر قلبی است نه اعتقادی و زبانی چهار رکن دارد که همه آنها نیز قلبی می‏باشند بنابراین آن توکلی در کلام امام موسی بن جعفر(ع) مراد استکه قلبی باشد در چنین توکلی علم، یقین، وثوق و آرامش نهفته است و توکل کننده ذره‏ای دغدغه و ناآرامی ندارد توکل قسم اول از آن منافقین است زیرا صرفا توکل زبانی است و باطن بدان اعتقادی ندارد توکل قسم دوم بهره عامه مسلمانان است و توکل قسم سوم ویژه مؤمنان واقعیاست که دستیابی به آن بسیار مشکل و در درازمدت می‏باشد و هر کس به این مقام و مرحله سوم رسید متوکل واقعی می‏باشد.
توکل دارای آثار زیر است:
1-نخستین اثری که در یک انسان متوکل به وجود می آید، مسأله اعتماد به نفس و ایستادگی و مقاومت در برابر مشکلات است، چون کار خود را به خدای قادر عالم و عزیز مقتدری که همه مشکلات برایش سهل و آسان است واگذار نموده است، پس احساس تنهایی و ضعف نمی کند.
2- توکل بسیاری از صفات زشت اخلاقی مانند حرص و حسد و دنیاپرستی و بخل و تنگ نظری را از انسان دور می سازد چون وقتی تکیه گاه انسان خداوند قادر مطلق باشد جایی برای این اوصاف رذیله باقی نمی ماند.